28. Od Jatviaga do Mendoga. Ziemie Bałtów w średniowieczu
Tematyka referatów sekcji obejmuje problematykę badań nad rozwojem społeczeństw ludów bałtyckich od początku IX do końca XIII stulecia na podstawie kompleksowych studiów nad źródłami historycznymi i archeologicznymi. Przede wszystkim preferowane są referaty dotyczące wyników najnowszych badań nad stanowiskami archeologicznymi Bałtów i ich sąsiadów oraz nowych studiów nad źródłami pisanymi. Zagadnienia do dyskusji w ramach sesji: - centra i peryferie władzy we wczesnośredniowiecznych społeczeństwach Bałtów - kształtowanie się elit, manifestacja elitarnego statusu i prestiżu w kulturze materialnej i obrządku pogrzebowym, - uzbrojenie i wojskowość Bałtów we wczesnym średniowieczu, militaryzacja społeczeństwa jako przejaw kształtowania się wczesnych formacji państwowych, - władza i religia w społeczeństwach „ostatnich pogan Europy”, - „na pograniczach świata bałtyckiego”: stosunki między Bałtami a ich sąsiadami według źródeł archeologicznych i historycznych.
28. From Jatviag to Mindaugas. The Lands of the Balts in the Early Middle Ages
The topics of the section's papers include the issues of research on the development of the societies of the Baltic peoples from the beginning of the 9th to the end of the 13th century based on comprehensive studies of historical and archaeological sources. First of all, papers on the results of the latest research on the archaeological sites of the Balts and their neighbors and new studies on written sources are preferred. Issues for discussion within the session: - centers and peripheries of power in early medieval Baltic Tribes - formation of elites, manifestation of elite status and prestige in material culture and funeral rites, - weaponry and warfare of the Balts in the early Middle Ages, militarization of society as a manifestation of the formation of early realms, - power and religion in the societies of the "last pagans of Europe", - "on the borders of the Baltic world": relations between the Balts and their neighbors according to archaeological and historical sources.
Prawdopodobnie w połowie X w. na terenach obecnej Suwalszczyzny, Mazur Wschodnich i Litwy Zaniemeńskiej powstają pierwsze struktury osadnicze związane z działalnością grupy wojowników pod przywództwem znanego z Kroniki Nestora Jatviaga. Zostają one mocno osłabione lub częściowo zniszczone przez najazdy władców Rusi pod koniec X i w 1. poł. XI w. Po krótkiej przerwie prawdopodobnie na skutek dosiedlenia z terenów letto-litewskich następuje odbudowa dawnych ośrodków osadniczych i wzniesione zostają nowe. W XII i XIII w. źródła historyczne notują wzrost aktywności militarnej Jaćwingów wobec chrześcijańskich sąsiadów. Jednocześnie następuje rozwój struktur społecznych i terytorialnych oraz ośrodków władzy. Pod koniec XIII w. ruskie, polskie i krzyżackie działania wojenne przerywają proces, który mógł doprowadzić Jaćwież wzorem sąsiedniej Litwy do powstania własnej scentralizowanej organizacji państwowej.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Badania wykopaliskowe na grodzisku w Trzciance, gm. Janów prowadzone od 2006 do 2023 r. Odkryty w ich trakcie spalony materiał kostny, ludzki poddano specjalistycznym badaniom antropologicznym. Skupiono się głównie na źródłach pozyskanych w sezonach 2018, 2021, 2023. Na podstawie analizy pozyskanych zabytków oraz datowań bezwzględnych stwierdzono że pochodzą one z 2 poł. X w. Nieliczne szczątki inhumowane pozwoliły na przeprowadzenie badań genetycznych. Konkluzje z nich płynące pozwoliły na prawdopodobną identyfikację społeczności zamieszkującej gród w Trzciance. Pozwoliły również dokonać próby rekonstrukcji stosowanego w tamtym okresie obrządku pogrzebowego.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Prusowie, uciążliwi sąsiedzi monarchii piastowskiej, mimo wielu lat badań, nadal są jednym z najsłabiej poznanych ludów tej części Europy. Wobec braku nowych źródeł pisanych, rozwój naszej wiedzy o Prusach możliwy jest dzięki nowym badaniom archeologicznym. Odkrycie w 2005 roku, na pograniczu pruskiej Galindii, grodziska i miejsca ofiarnego w Poganowie, stworzyło możliwość nowego spojrzenia na rozwój i kształtowanie się pruskich struktur osadniczych oraz na gospodarkę Prusów we wczesnym średniowieczu. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują także na wyjątkowy charakter tego stanowiska, jedynego miejsca kultu znanego z terenu wczesnośredniowiecznych ziem Prusów. W wystąpieniu omówiona będzie chronologia i funkcjonowanie tego stanowiska w większej strukturze osadniczej.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Po ponad tysiącu lat od śmierci św. Wojciecha pamięć o miejscu, w którym się to wydarzyło, uległa zatarciu. Od XIX w. podejmowane są próby naświetlenia tej kwestii przy pomocy warsztatu naukowego. Dzięki nowoczesnym nieinwazyjnym badaniom archeologicznym możliwe jest ponowne poddanie analizie znanych źródeł historycznych dotyczących tego wydarzenia. Efektem dociekań autora stało się określenie prawdopodobnej lokalizacji męczeństwa, u podnóża grodu Cholinun. Odniesiono się do opisów hagiograficznych i najstarszych dokumentów dotyczących dawnych Prus. Znajdujące się tam fragmenty o charakterze topograficznym zestawiono z odczytem rzeźby terenu uzyskanym przy pomocy skaningu laserowego LIDAR oraz starannie dobranymi zdjęciami lotniczymi. W ten sposób wykazano z dużym prawdopodobieństwem opisane w źródłach historycznych relikty architektury lub elementy krajobrazu. Tak poczynione rozpoznanie stanowi przesłankę do następnego kroku - podjęcia terenowych badań archeologicznych
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Tematem wystąpienia będzie próba zarysowania obrazu pruskich peryferii na podstawie danych z cmentarzyska w dawnym Zohpen, Kr. Wehlau (Prusy Wschodnie). W 1928 r. przebadano tam nieco ponad pięćset grobów. Dzięki materiałom archiwalnym możemy w pewnym stopniu zrekonstruować pozyskane wtedy dane. Wynika z nich, że cmentarz był użytkowany przez niewielką społeczność w okresie od ok. V do przełomu XIII i XIV w. Omówiona zostanie młodsza faza użytkowania stanowiska. Rozpoczyna się ona wraz z wyraźną zmianą w obyczajach pogrzebowych i strukturze wyposażenia, jaka miała miejsce u progu wczesnego średniowiecza (IX/X w.), jej schyłek wyznaczają zaś groby szkieletowe pierwszych poddanych Zakonu Krzyżackiego. Analiza zachowanych informacji daje możliwość przyjrzenia się zróżnicowaniu społecznemu tej niewielkiej grupy, mieszkającej w oddaleniu od dużych i bogatych ośrodków. Wynika z niej, że życie na prowincji wyglądało zgoła inaczej niż w pobliżu centralnych miejsc regionu.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Obszar rozpowszechnienia stanowisk archeologicznych kultury kurhanów wschodniolitewskich obejmuje terytorium wschodniej Litwy i przyległych północno-zachodnich regionów Białorusi. Jednak przez długi czas, poczynając od drugiej połowy XX wieku, istniała wyraźna nierównomierność w stopniu badań starożytności tej kultury na Litwie i Białorusi. Białoruska część obszaru kultury pozostaje znacznie mniej zbadana. Dotyczy to zarówno badań terenowych, jak i publikacji materiałów archiwalnych i zbiorów muzealnych. Z tego powodu wschodnia i południowo-wschodnia część obszaru kulturowego jest postrzegana przez wielu specjalistów jako mało zbadana i słabo określona peryferia. Głównym celem referatu jest usystematyzowanie dostępnej informacji na temat topografii i chronologii kurhanów wschodniolitewskich na terytorium północno-zachodniej Białorusi, ich mapowanie oraz jak najprecyzyjne określenie wschodnich i południowo-wschodnich granic tej kultury.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Aż do IX wieku w źródłach na określenie Prus używano nazwy Estiów. W tym samym czasie po raz pierwszy pojawia się nazwa Bruzi, która jest od tego czasu określeniem mieszkańców południowo-wschodnich wybrzeży Bałtyku. Pozornie sytuacja kulturowa z początku średniowiecza, pokrywa się z obrazem Prus, przedstawianym w źródłach średniowiecznych, a struktura osadnicza zdaje się układać w wyraźny podział na trzy strefy kulturowe. Z jednej strony mogłoby to sugerować, że już w VII wieku ukształtował się stabilny układ kulturowy, który przetrwał przez kolejne stulecia. Z drugiej jednak strony jest to nadmierne uproszczenie – zmiany, jakie zaszły na tych terenach w IX i X wieku, nie wpisują się w proste schematy. Przede wszystkim obserwujemy przetrwanie enklaw społeczności „postolsztyńskich”, wyraźny kryzys kulturowo-osadniczy, wzmożoną aktywność Skandynawów a wreszcie obraz silnego, pogańskiego ludu, który staje się celem misji chrystianizacyjnych podejmowanych przez sąsiadów.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
Verkiai to wyjątkowy rejon dzisiejszego Wilna, który w średniowieczu nie wchodził w skład powstającego miasta, lecz znajdował się w jego pobliżu. Uważa się, że to właśnie tutaj znaleziono kapłana Lizdejkę, który zinterpretował sen księcia Giedymina w legendzie o założeniu Wilna. W 2008 oraz 2024 roku w Verkiai odkryto groby z XIII-XIV wieku. Czas ten obejmuje okres od króla Mendoga do Giedymina. W tym czasie miały miejsce różne zmiany; powstały pierwsze miasta, co spowodowało większą falę imigracji. Groby w Verkiai to pochówki szkieletowe, chociaż wśród pogańskich Litwinów dominującą praktyką była kremacja zmarłych. Odkryto dużą liczbę darów grobowych, których zestaw nie jest typowy dla Litwy, lecz reprezentuje materiał Latgalii. Ten kierunek kontaktów jest słabo zbadany w historiografii. W tej prezentacji omówimy najnowsze odkrycia w Verkiai, oceniając je w szerszym kontekście historycznym.
Data i miejsce referatu zostaną podane wkrótce wraz z harmonogramem szczegółowym Kongresu.
